ارگ انار با بیش از 11هزار مترمربع وسعت یکی از بناهای بزرگ خشتی و گلی جهان است که قدمت آن به دوره‌های پیش از اسلام می‌‌رسد. این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و برای آن سه‌درجه حریم نیز تعیین شده است، با این حال بنابر تصمیم برخی مسئولان شهرستان انار از چند روز پیش عملیات ساخت‌وساز یک مقبره در حریم ارگ انار آغاز شده است.
دکتر علیرضا جعفری‌زند، باستان‌شناس و کارشناس رسمی ابنیه و آثار تاریخی دادگستری به همشهری گفت: ساخت این بنا به‌طور کلی یک خطای بزرگ است. ما تا شعاع یک کیلومتری یک اثر تاریخی اجازه ساخت‌وساز نداریم چون حریم درجه یک محسوب می‌شود؛ یعنی به‌طور کلی این بنا علاوه بر اینکه در حریم درجه یک قرار دارد، منظر تاریخی ارگ انار را هم مخدوش می‌کند. حتی اگر فاصله این بنا تا ارگ 150متر بود، باز هم منظر تاریخی این اثر تاریخی مخدوش می‌شد، بنابراین ساخت‌وساز در حریم این اثر ثبت‌شده ممنوع است.
میراث فرهنگی باید واکنش نشان دهد
این استاد دانشگاه علوم و تحقیقات تهران، شکایت میراث فرهنگی را نخستین واکنش به ساختمان‌سازی در حریم ارگ انار می‌داند و می‌گوید: نخستین کاری که باید انجام بگیرد این است که میراث فرهنگی نسبت به این ساخت‌وساز شکایت کند. این قضیه باید از سوی کارشناسان ابنیه و آثار تاریخی دادگستری بررسی شود و گزارش آن به دادگاه برود تا از ساخت‌وساز جلوگیری شود. اگر میراث فرهنگی این کار را انجام نداد، NGOها هم می‌توانند این موضوع را از طریق روزنامه‌ها یا روش‌های دیگر مطرح کنند. به گفته وی، میراث فرهنگی باید درهرحال به این مسئله جواب بدهد که آیا از این قضیه اطلاع دارد یا نه. اگر اطلاع دارد پس چرا بی‌تفاوت نشسته است و اگر بی‌اطلاع بوده، حالا دیگر باید مسئله شکایت را پیگیری کند.
دکتر جعفری‌زند افزود: ساخت‌وساز فعلی زمینه‌ای خواهد شد تا ساختمان‌های دیگر پیرامون این اثر ساخته شود؛ یعنی اگر به این ساختمان مجوز داده شود، دیگر نمی‌توان از ساخت ساختمان‌های بعدی جلوگیری کرد. به گفته جعفری‌زند هر سازه‌ای که به ارگ انار از هر نظر آسیب برساند، باید حذف شود.
ساخت‌وساز شکوه ارگ انار را مخدوش می‌کند
امین طباطبایی، عضو انجمن خانه فرهنگ جاودان نیز به همشهری گفت: ارگ انار با توجه به محل قرارگیری آن در شهر انار و منظر بصری‌ای که دارد، پس از گذشت قرن‌ها هنوز اصالت خود را حفظ کرده و این یعنی ارگ انار بخشی از هویت این شهر و استان کرمان است. این فعال میراث فرهنگی افزود: اگر بیاییم به هر بهانه‌ای فضای اطراف چنین بنای باشکوهی را مخدوش کنیم، به هویت تاریخی منطقه خیانت کرده‌ایم. به گفته طباطبایی، ساختن چنین ساختمانی، جدا از اشکالات ماهیتی‌ای که دارد و ناقض قوانین حاکم بر میراث فرهنگی کشور است، می‌تواند شروع یک روند تخریبی در طولانی‌مدت هم باشد. این ساختمان‌سازی به هر شکلی که باشد، در کوتاه‌مدت و میان‌مدت، نیازمند تاسیسات جانبی نیز خواهد بود؛ تاسیساتی مانند سرویس بهداشتی، فروشگاه و بسیاری موارد دیگر. به مفهوم دیگر، این ساخت‌وساز تا سال‌ها ادامه خواهد یافت و پس از مدتی چیزی از اثر ارزشمند و تاریخی ارگ انار باقی نخواهد ماند.
ارگ انار، یادگار شهر باستانی آبان
ارگ انار یادگار شهر باستانی «آبان» است. نام قدیم انار، آبان بوده است. نام شهر آبان برگرفته از «آبان‌یشت» اوستاست و این وجه تسمیه نشان می‌دهد که این منطقه جزو شهرهای بسیار کهن ایران بوده است.
کوچه‌های زیرزمینی اطراف ارگ
ارگ انار دارای چندین کوچه زیرزمینی است. علیرضا جعفری‌زند می‌گوید: باید در گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی مشخص شود که آیا واقعا این کوچه‌ها متعلق به ارگ هستند یا متعلق به لایه کهن‌تری که این ارگ روی آن ساخته شده است. ارگ انار هنوز مورد کاوش و لایه‌نگاری قرار نگرفته، بر همین اساس این باستان‌شناس پیشنهاد داد که دفتر باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی استان کرمان از پژوهشکده باستان‌شناسی درخواست صدور مجوز کاوش و لایه‌نگاری کند.
به گفته جعفری‌زند، این اثر تاریخی قبل از اینکه لایه‌نگاری شود، باید تعیین حریم شود؛ تعیین حریم هم اینگونه است که اطراف ارگ را کاوش کنند و ببینند این تپه و محوطه تاریخی تا چه محدوده‌ای گسترده است. این محدوده را که مشخص کنند، به‌عنوان یک محوطه تاریخی ثبت می‌شود و بعد درخواست داده می‌شود تا اطراف این محوطه حصار یا فنس کشیده شود. تعیین حریم نیز از طریق گمانه‌زنی صورت می‌گیرد. حتی ممکن است در فاصله 200متری این ارگ ما آثار تاریخی نهفته در زمین داشته باشیم.
ارگ؛ هویت تاریخی و شناسنامه انار
این استاد دانشگاه، ارگ انار را «هویت تاریخی و شناسنامه شهر انار» دانست که باعث بیشتر شناخته‌شدن این شهر می‌شود. وی گفت: شهرهای ما به‌خاطر آثار تاریخی‌شان شهرت پیدا کرده‌اند. در واقع این ارگ، شناسنامه شهر انار است؛ بنابراین تمام افرادی که در این شهر زندگی می‌کنند، در حفظ این ارگ ذی‌نفع هستند و فقط نباید یک گروه یا یک NGO از این ارگ حمایت کند.
دکتر جعفری‌زند افزود: من قبل از مرمت، از این ارگ بازدید کردم و آثار سفال‌هایی را مشاهده کردم که نشان می‌دهد این بنا پیشینه قبل از اسلام دارد و در این اصلا شکی نیست؛ اگرچه این بنا در دوره‌های اسلامی چندین‌بار بازپیرایی شده است.
عکس و گزارش: محمدرضا نسب‌عبداللهی
